ICD 3: Anders kijken en omgaan met eigen-aardig gedrag

Mijn eerste dagen in december zijn heel druk. Ik loop daarom achter de feiten aan, mijn blogjes worden een beetje in de vertraging bezorgd. Sorry daarvoor. Ik ga het weer inhalen, daar ben ik van overtuigd. Maar deze week gaat dat waarschijnlijk nog niet lukken.

In mijn hotelkamer keek ik vanavond laat (3 december) nog even naar de herhaling van Eva. Het ging over een onderzoek van DUO waaruit bleek dat meisjes een lager schooladvies krijgen dan jongens. Terwijl ze dezelfde score op de eindtoets halen. Er is niet onderzocht wat de oorzaak is van de discrepantie, maar het rapport geeft wel enkele hypotheses.

Ouders en docenten erkennen de intelligentie van meiden minder snel. Jongens treden vaker op de voorgrond (meisjes zijn minder zelfverzekerd) en de nadruk op rekenen ten koste van taal werkt in het nadeel van meiden. Socioloog Sara Geven geeft aan dat meisjes vaak eerder in de puberteit zitten. Leerkrachten nemen het gedrag dat daarbij hoort (waarschijnlijk bedoelen ze daar recalcitrant gedrag mee) ook mee in de afweging voor het schooladvies.

Oordeel

Door zulke berichten word ik altijd getriggerd. Het voelt alsof er sprake is van iets oneerlijks. Ik realiseer me dat het heel erg lastig is om objectief te kijken naar gedrag van kinderen. Een oordeel ligt heel snel op de loer. Reden genoeg om je heel bewust te zijn van de invloed die een overtuiging of vooroordeel kan hebben op je eigen gedrag én daardoor ook op het gedrag van de kinderen.

Pygmalion-effect

Ik schreef in mijn boek ‘In 10 stappen meer plezier in bewegen’ al over het Pygmalion-effect. De mindset (de verwachting) van een lesgever of trainer heeft invloed op de ontwikkeling van de deelnemers. Als jij denkt: dit kind kan er niet zoveel van, dit is een ADHD-kind of een kind met autisme, dan is de kans groot dat je inderdaad gaat zien wat je denkt. En je gaat je er ook naar gedragen. En daarmee beïnvloed je het gedrag en de resultaten van de leerlingen.

Dit bleek onder andere uit onderzoek van Robert Rosenthal. Docenten kregen voorafgaand aan de lessen te horen hoe hoog kinderen scoorden op een intelligentietest. Deze informatie klopte niet met de werkelijkheid, maar beïnvloedde wel de verwachtingen. Aan het eind van het schooljaar bleek dat de kinderen waarvan gezegd was dat ze een hoge intelligentiescore hadden, meer vooruit waren gegaan dan andere kinderen. Uit verder onderzoek bleek dat de docenten hun verwachtingen via verbale en non-verbale communicatie overbrachten op het kind. Dit gebeurde door op een bepaalde manier vragen te stellen, en feedback en complimenten te geven. Ze gaven ook sneller op bij leerlingen waarbij het even niet zo makkelijk ging.

De mindset, de verwachting en het gedrag van de docenten leidden tot een interpretatie van de leerlingen: ‘O, de docent denkt dat ik het niet kan, hij gelooft niet in mij.’ Het effect was dat kinderen zich gingen gedragen naar wat ze dachten dat er van hen werd verwacht. Dit is bekend als de ‘selffulfilling prophecy’.

Eigen-aardig gedrag

Ik denk dat we in de zwemlessen ook te maken hebben met dit fenomeen. We komen bij kinderen vaker gedrag tegen dat afwijkt van wat we misschien verwachten (of hopen). Het gaat dan bijvoorbeeld om impulsief gedrag, boos of gefrustreerd gedrag, teruggetrokken gedrag, overactief of druk of aandachtvragend gedrag. Voor lesgevers is dit gedrag niet altijd te gemakkelijk te begrijpen. Het is ook lastig om er goed op in te spelen. Het ligt op de loer dat je (onbewust) een oordeel hebt over zo’n kind. En voordat je het weet krijg je te maken met het Pygmalion-effect.

Ik noem het gedrag waar we het over hebben ‘eigen-aardig’ gedrag. Dat klinkt (voor mij) vriendelijk en is gebaseerd op erkenning. Ieder kind gedraagt zich op een manier die iets vertelt over hoe hij of zij zich voelt in een bepaalde situatie. Ik vind dat we ons hier als lesgevers (of ouders) bewust van moeten zijn. Ik vind ook dat we een oordeel moeten uitstellen, maar ons best moeten doen om het gedrag te begrijpen. Dat valt niet mee, want daarvoor moet je je in het kind kunnen verplaatsen. En je moet je bewust zijn van jouw eigen mindset, jouw verwachtingen en lesgeefgedrag. Daarom heb ik het afgelopen jaar tijdens de Summerschool een webinar gegeven over ‘anders kijken naar eigen-aardig gedrag’. En heb ik geëxperimenteerd met de masterclass ‘Eigen-aardig gedrag begrijpen? Begin bij jezelf’.

Verschillende brillen en voorzicht met diagnoses

Als je je eigen manier van kijken kent en daarnaast ook ontdekt dat er andere ‘brillen’ zijn om te kijken, dan wordt het gemakkelijker om gedrag niet op één manier te verklaren. Kinderen hebben er recht op dat we ons oprecht in hen verdiepen en aansluiten bij hun individuele behoeften. Ik denk zelf dat we veel te snel een diagnose willen stellen en daarbij soms heel veel aspecten over het hoofd zien.

Een diagnose stellen op hele jonge leeftijd brengt het gevaar met zich mee dat het kind zich steeds meer naar de verwachtingen gaat gedragen. En gaat geloven dat hij het niet kan (dus onzeker wordt) of dat hij niet goed genoeg is en anders is. Of zegt: ik ben nu eenmaal zo, want ik heb ADHD. Zo’n kind wordt door een vroeg oordeel geremd in zijn ontwikkelingsproces. Het leert niet zichzelf kennen, maar past zich aan de verwachtingen van anderen. Dat kan o.a. leiden tot (faal)angst, te weinig vertrouwen in zelfzelf en daardoor minder goede prestaties.

In 2026 ga ik hier verder mee aan de slag. Ik ben bezig met het ontwikkeling van een opleiding waarin we gaan kijken naar eigen-aardig gedrag van kinderen in de zwemles. En gaan kijken hoe je daaropin kunt spelen. We gaan niet uit van diagnoses, maar kijken naar gedrag.  Zodat we ons oordeel kunnen uitstellen.

Masterclass

De masterclass ‘Eigen-aardig gedrag begrijpen? Begin bij jezelf’ is bedoeld als de eerste stap die je kunt zetten. Op 9 en 16 december wordt deze weer georganiseerd. Er is nog plaats om mee te doen, je bent van harte welkom.

Ben jij geneigd om snel te oordelen? Ken jij jezelf al goed genoeg? Waar zou jij meer van willen weten?